در طول تاریخ همواره میان ایران و چین تعاملات گوناگون برقرار بود. در دوران باستان ایران و چین به دلیل کیلومترها مرز مشترکی که داشتند، همواره در حال تدارک مناسباتی با یکدیگر بودند. در این مقاله به کیفیت روابط ایران و چین خواهیم پرداخت و جنگ بزرگ ایرانیان و چینیان در دوران پادشاهی اشکانی ار مرور خواهیم کرد.
در دوران باستان میان دو سرزمین ریشه‌دار ایران و چین، به دلیل هزاران کیلومتر مرز مشترک، مناسبات گوناگونی برقرار بود. دشمن مشترک هر دو دولت، ترک‌اهی آسیای میانه و قبایل بیابان‌گرد بودند که به هر دو سرزمین خساراتی وارد می‌کردند.
من حیث المجموع، میان هر دو سرزمین، در اکثر مواقع روابط حسنه‌ای برقرار بود. ایرانیان و چینیان معمولا روابط بازرگانی داشته و کمتر به کشمکش می‌پرداختند. همچنین وجود دشمن مشترک که پیشتر بدان اشاره شد، دلیل محکمی برای برقراری روابط دوستانه بود تا در مواقع نیاز، از یکدیگر در مقابل هجوم دشمنان یاری جویند.
یکی از مهم‌ترین مناسبات میان ایرانیان و چینیان به اواخر دوران ساسانی بازیگردد. جایی که اعراب به ایران یورش برده، ساسانیان مضمحل شدند، یزدگرد سوم از امپراطور چین درخواست کمک کرد و البته امپراطور چین درخواست او را بی‌پاسخ گذاشت. اما چند سال بعد پشیمان شد و از فرزندان یزدگرد به گرمی استقبال کرد.
برای اطلاعات بیشتر درمورد این جنگ بنگرید به:
دانلود کتاب زرتشت و زرتشتیان
در فوریه سال ۱۰۲ میلادی «وادی» امپراتور وقت چین با استفاده از فرصت درگیری ایران با رومیان در غرب، یک سپاه چهل هزار نفری از نیروهای خود را روانه منطقه فرارود کرد.
این حمله در ناحیه فرغانه و در نیمه راه خجند به سمرقند، بدون نیاز به اعزام افراد پادگانهای تپورستان (مازندران)، آثرپاتیگان (آذربایجان)، توسط نیروهای محلی پارت (خراسان)، آریانا (هرات و غرب افغانستان امروز) و کُهِستان در هم شکسته شد و بسیاری از چینیان به اسارت درآمدند.
اسیران چینی هدف حمله نظامی را به دست آوردن اسپان دره فرغانه که بزرگتر از اسپان چین، نیرومند و پُرطاقت اند بیان کرده بودند.
قضیه به مِهستان (سنای ایران) در تیسفون گزارش شد و قرار شد که اگر رئیس کشور چین پوزش بخواهد، اسیران چینی آزاد و سه هزار اسپ و عمدتا مادیان (اسپ ماده) نیز به خاقان فروخته شود که خاقان پذیرفت و به جای پول نقد، بابت بهای اسبان به ایران ابریشم تحویل داد. این یکی از معدود جنگ‌های ایرانیان و چینیان بود. در این نبرد اشکانیان به سختی چینیها را درهم‌شکستند.
گستره مناسبات میان ایرانی‌ها و چینیها به اندازه‌ای بود که در تاریخ اساطیری ایران نیز بارها شاهد برخورد ایرانیان و چینیها (گاه به صورت روابط دوستانه و دیپلماتیک و گاه به صورت جنگ و نبردهای خونین) هستیم.
در شاهنامه فردوسی، رستم جهان پهلوان ایرانی بارها با چینیها مبارزه کرده و هربار آن‌ها را به سختی شکست می‌دهد. در ادامه یک تصویر زیبا از نبرد رستم با خاقان چین بر پایه مندرجات شاهنامه را می‌توانید ببینید.
روم و چین به دلیل نداشتن مرز مشترک با یکدیگر تصادم پیدا نمی‌کردند. فی‌الواقع در میان این دو ابرقدرت، ابرقدرت ایران حضور داشت و هزاران کیلومتر فاصله میان روم و چین باعث گردید تا هرگز این دو دولت با یکدیگر مرز مشترک نداشته و در نتیجه جنگی نیز میان آن‌ها شکل نگیرد.
اما میان ایران و روم بارها نبرد و کشاکش پدیدار آمد که درباره آن می‌توانید در کتاب جنگ‌های هفتصد ساله ایران و روم بیشتر مطالعه داشته باشید.
اما بر پایه اساطیر قدیمی ایرانی، روم و چین یک‌بار با هم متحد شده و علیه ایران لشگرکشی کردند. این ماجرا در شاهنامه فردوسی به این صورت آمده است که فریدون در هنگام مرگ، جهان را میان سه پسرش تقسیم کرد. او ایران را به ایرج، توران (چین و مشرق‌زمین) را به تور و روم را به سلم داد.
سلم و تور از این تقسیم اراضی ناراضی بودند. چرا که ایران خوش‌آب‌و‌هواتر از روم و چین بود. لذا در یک اقدام مشترک علیه برادرشان ایرج لشگرکشی کرده و او را به قتل رساندند.
سال‌ها بعد یکی از نوادگان ایرج به نام منوچهر برای کین‌خواهی ایرج و گرفتن انتقام او، قیام کرد. او به شرق و غرب لشگر براند و تور و سلم را اسیر و سپس به قتل رساند. بدین‌ترتیب جنگ روم و چین با ایران که در ابتدا با شکست ایرانیان همراه بود، در نهایت با پیروزی همراه گردید.
متن کامل این روایت را می‌توانید در این‌جا بخوانید:
